Ciąża w poprawczaku

– Te dziewczyny potrzebują szczególnego wsparcia i pomocy w rozwijaniu ich macierzyństwa, wsparcia, które będzie uwzględniało również fakt, że są dopiero nastolatkami. Tego niestety często nie zapewnią placówki opiekuńczo-wychowawcze czy domy samotnej matki, z kolei w placówkach typu resocjalizacyjnego (zakład poprawczy, młodzieżowy ośrodek wychowawczy) nie mogą przebywać nieletnie z dziećmi – mówi Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji Po Drugie, która zauważyła problem w 2012 r. i od tego czasu wpływa na polityków i kadrę placówek, by tę sytuację zmienić.

W Polsce brakuje rozwiązań systemowych dotyczących nieletnich matek z poprawczaków czy młodzieżowych ośrodków wychowawczych (MOW). W tej chwili większość dziewczyn umieszczana jest razem z dzieckiem w domu dziecka lub w domu samotnej matki. Jeśli kontynuują pobyt w ośrodku resocjalizacyjnym, a nie mają wsparcia w rodzinie, dziecko trafia do placówki opiekuńczo-wychowawczej lub do adopcji. Dane Ministerstwa Edukacji Narodowej mówią, że w 2014 r. w 31 młodzieżowych ośrodkach wychowawczych dla dziewcząt przebywały 1262 wychowanki, z czego w roku szkolnym 2013/14 problem nieletnich z dzieckiem lub w ciąży dotyczył 85 wychowanek. W roku szkolnym 2011/12 było ich 62.
 

Chcę być z mamą

Doktor Krzysztof Wojcieszek z Wyższej Szkoły Nauk Społecznych Pedagogium mówi, opierając się na badaniach brytyjskiego profesora, że „jeśli dziecko nie jest z matką i trafia do pogotowia opiekuńczego […], jeśli moment rozstania jest niefortunny czasowo i choćby troszkę się przedłuża, wówczas u dziecka trwale zmieniają się struktury neuronalne w zakresie ośrodków mózgowych wyznaczających łatwość nawiązywania kontaktów społecznych. Krótko mówiąc, dziecko zostaje emocjonalną kaleką”. Profesor Marek Konopczyński z Uniwersytetu Adama Mickiewicza dodaje: „Pierwszy okres macierzyństwa jest dla kobiety czasem szczególnym, w którym jest ona podatna na zmiany. Odpowiednia praca pedagogiczna i psychologiczna skierowana do młodej matki może przyczynić się zatem do przyjęcia przez wychowankę właściwej postawy”. Cytaty pochodzą z wypowiedzi podczas dyskusji Rady Programowej Projektu Fundacji Po Drugie „Chcę być z tobą, mamo!”.

Dziś ciężarna nieletnia przebywająca w placówce resocjalizacyjnej, MOW, schronisku, zakładzie dla nieletnich nie może kontynuować tam pobytu razem z dzieckiem, o czym mówi Ministerstwo Sprawiedliwości: „[…] nie jest możliwe zapewnienie wychowankom, które urodziły dziecko podczas pobytu w zakładzie poprawczym, zamieszkiwania razem z dzieckiem w placówce przez okres wykonywania środka poprawczego. Odpowiednie zaopatrzenie przez zakład poprawczy wychowanek w ciąży przez kadrę placówki odbywa się obecnie i tak w szerszym zakresie, niż wynika to z obowiązujących przepisów, np. poprzez pomoc w znalezieniu mieszkania lub domu samotnej matki i pracy po opuszczeniu placówki”.

– Trend jest taki, by te dziewczyny były z dzieckiem, ale wówczas są zwalniane z placówek resocjalizacyjnych, a oddziaływania resocjalizacyjne przestają być takie, jak powinny – mówi Agnieszka Sikora.

Jak podkreśla prezeska Fundacji Po Drugie, dziewczęta najczęściej zwalniane są do swojego środowiska – tego, w którym wcześniej dokonywała się ich demoralizacja, w którym zwykle w czasie ich pobytu w placówce nic się nie zmieniło.

– Rozwiązania są przeróżne – mówi Agnieszka Sikora – za każdym razem rozpatrywane indywidualnie. Zgłaszają się do nas wrażliwi wychowawcy z placówek resocjalizacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych, szukający takich rozwiązań dla dziewcząt, które pozwolą im być razem z dzieckiem. Zdarza się również, że zgłaszają się dziewczęta – nieletnie matki – obawiające się o to, że ich dziecko będzie im odebrane.

Rozłąka z dzieckiem wiąże się dla dziewczyny z cierpieniem, tęsknotą, poza tym zwalnia ją z opieki nad córką czy synem. Zdarza się i tak, że urodzenie dziecka traktują one instrumentalnie jako drogę do zwolnienia z placówki. Przerywają naukę oraz proces resocjalizacji. Skutki społeczne w obu przypadkach mogą być dramatyczne. Jak twierdzi Agnieszka Sikora, rozwiązaniem jest wyłącznie wsparcie młodych matek w tej najtrudniejszej w ich życiu roli. Powinno ono stać się częścią procesu resocjalizacji. Opieka nad własnym dzieckiem uczy bowiem odpowiedzialności, empatii, zaradności i ponoszenia konsekwencji własnych działań.
 

Dom, nie rozłąka

Od 2012 r., kiedy Fundacja Po Drugie nagłośniła sprawę nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych, zmieniło się na razie jedno: problem został dostrzeżony. – Kiedy ruszaliśmy z projektem „Chcę być z tobą, mamo!”, sytuację odbierano jako dotyczącą wąskiej grupy, kwestionowano więc zmiany systemowe – mówi Agnieszka Sikora. W jej ocenie zmieniło się też podejście do nieletnich matek w placówkach, bo kadra jest bardziej wyczulona na problem. Sprawę zauważył Rzecznik Praw Dziecka i została odnotowana w Krajowym mechanizmie Prewencji przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Jak pokazują dotychczasowe statystyki, przypadki nieletnich matek z placówek będą coraz częstsze, potrzebne jest więc rozwiązanie systemowe. – Dla tych dziewczyn powinno być stworzone osobne miejsce, w którym kontynuowany byłby proces resocjalizacyjny przy jednoczesnym wspieraniu macierzyństwa dziewcząt. Jednocześnie podobna praca powinna odbywać się z ojcem dziecka – twierdzi Agnieszka Sikora. – O nastolatkach, które zaszły w ciążę, wyrażamy się pejoratywnie. Ale może zanim będziemy je oceniać, odpowiedzmy na pytanie: co zrobiliśmy, żeby w tak wczesnym wieku nie zachodziły w ciążę?