28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Omknięci ogniem, czyli zagadki Wańkowicza

Ocena: 0
1245

Po raz kolejny przyglądam się kilku trudnym słowom występującym w „Westerplatte” Melchiora Wańkowicza

fot. Abhi Sharma / flickr.com / CC BY 2.0 / Link

Sprowokowany pytaniem  czytelnika „Idziemy”, po raz kolejny przyglądam się kilku trudnym słowom występującym w „Westerplatte” Melchiora Wańkowicza:

„Obrońcy Westerplatte są ze wszystkich stron omknięci ogniem”.

„Choć bliźniaczy bunkier Nr 5 również przez nalot zniszczony – ale w tych ruinach fortu zadrzazgł nasz opór, ale bunkier Nr 4 wspiera ogień bunkra Nr 5”.

„(…) trafaretowe napuszone słowa katechizmu żołnierskiego nabiegły krwią i chorąży Gryczman walczył i dowodził, logicznie kontynuując twarde życie i wieloletnią służbę”.

„Mały, zebrany w sobie, bunkier Nr 1, z którego dowodzi chorąży Gryczman, liczący zaledwie trzy na trzy metry, zajezgły za uskokiem ziemnym, trudny do trafienia, i ocalały parter bunkra dowodzenia skryty za fałdą ziemi – już nie będą dłużej niedosięgłe”.

O trafaretowym – tu: ‘szablonowym, schematycznym, sztampowym’ – pisałem przed tygodniem. Drugie słowo, które możemy stosunkowo łatwo zidentyfikować, to imiesłów omknięty (u Wańkowicza w postaci omknięci), który został utworzony od czasownika omknąć. Najnowsze słowniki tego leksemu nie notują, a w słowniku pod redakcją Witolda Doroszewskiego opatrzony jest on kwalifikatorem „dawny” i znaczeniem ‘oberwać, osmyknąć z czegoś’. Takie rozumienie omawianego czasownika z niewielkimi zmianami funkcjonowało w polszczyźnie od dawna – „Słownik polszczyzny XVI wieku” notuje dwa jego znaczenia: 1. ‘oskubać, oczyścić’ oraz 2. ‘zerwać, zdrapać, usunąć coś’, a w jednym z leksykonów XIX-wiecznych znajdziemy połączenia typu omknąć gałązkę z liścia czy omknąć komuś brodę i omknięty z włosów. Jak już pisałem, najnowsze słowniki tego wyrazu nie zawierają, znaleźć w nich natomiast można bliski mu formalnie czasownik omsknąć się w znaczeniu ‘ześliznąć się, obsunąć się z czegoś’. Co ciekawe, choćby w internecie stosunkowo często pojawia się obecnie interesująca nas forma omknięty, ale w bardzo specyficznych kontekstach, aktualizujących sensy związane właśnie z czasownikiem omsknąć się. Chodzi mianowicie o połączenia typu omknięta śruba czy omknięty łeb śruby/wkrętu, którymi określa się śruby uszkodzone podczas przykręcania i odkręcania, tzn. takie, przy których omsknął się komuś klucz czy wkrętak i teraz trudno jest je odkręcić.

Jak widać, także omknięty nie jest neologizmem Wańkowicza, ale w tym przypadku można mówić o autorskim neosemantyzmie, ponieważ kontekstowe znaczenie tego wyrazu jest nowe, oryginalne, dość dalekie od słownikowego. Trudno je przy tym jednoznacznie odtworzyć. Być może chodzi o to, że obrońcy Westerplatte są niejako ze wszystkich stron „oskubywani” przez ostrzał żołnierzy niemieckich, choć wówczas na miejscu byłaby raczej forma omykani

Słowa zajezgły Wańkowicz użył także w „Zielu na kraterze”: ,,Za tymi wodami dyszał kraj – ląd nieznany, piaskowy albo błotny, polny albo leśny, pocięty drogami polskimi uciekającymi w głąb, poznaczony odległymi punktami świateł, zapalających się w nieznanych domach, po których pulsowały nieznane życia, dzwoniący na nieszpory dzwonami z wieżyczek nieznanych kościołów, szumiący jarmarkami, zasklepły w dworach, zajezgły w chałupach, hyrczący w powstających fabrykach, przykisły po puszczach kresowych”. Czy jest to jego neologizm? Jak dotąd, nie znalazłem podstawy tej imiesłowowej formy niełatwego do odtworzenia czasownika (zajezgać/zajezgnąć? jezgać/jezgnąć?).

Czasownika zadrzazgł (zadrzazgnąć) również nie znalazłem. Być może jest to jakaś forma (wymyślona przez autora? archaiczna? gwarowa?) występującego w dawnej polszczyźnie słowa drzazgać/druzgać, z którego dziś mamy druzgotać i derywaty druzgoczący, zdruzgotany.

A może ktoś z czytelników „Idziemy” zna te „Wańkowiczowskie” słowa?

 

Idziemy nr 48 (737), 1 grudzień 2019 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 28 marca

Wielki Czwartek
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
tak jak Ja was umiłowałem.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 13, 1-15
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter