O nazwach aptek

Przed tygodniem pisałem o chrematonimach, czyli nazwach różnych wytworów materialnych i niematerialnych człowieka. Wiele z nich jest, niestety, banalnych, a przy tym nierzadko pretensjonalnych. Z drugiej jednak strony coraz częściej można zauważyć nazwy przełamujące różnorakie konwencje, często mające charakter dowcipnych gier słownych. Jednak zakres ich stosowania jest ograniczony, np. bardzo rzadko zdarza się to w przypadku aptek. I choć istnieją apteki Lekoland, Opium, Placebo czy Witaminka, to takie nazwy są raczej wyjątkiem potwierdzającym regułę. Wiąże się to zapewne z tym, że apteka kojarzy się ze zdrowiem i chorobami, jej nazwa powinna być więc raczej oficjalna, „poważna”, budzić zaufanie.

Piszę dziś o nazwach aptek, ponieważ wiele z nich ma bardzo starą, kilkusetletnią metrykę, interesujące rezultaty daje więc nie tylko analiza współczesnych nazw, lecz także ogląd nazw starych oraz zmian w tym zakresie na przestrzeni lat. Ostatnio trafiłem na ciekawe artykuły dotyczące tej kategorii chrematonimów. Ich autorka – Irena Seiffert z Uniwersytetu Wrocławskiego – prześledziła nazwy dolnośląskich aptek od XVI w., jednak te starsze nas tu nie interesują, ponieważ z oczywistych względów do 1945 r. były to nazwy niemieckie. Po II wojnie światowej wiele aptek całkowicie zniknęło, w przypadku dużej części zachowanych obiektów nastąpił zaś proces spolszczenia starej nazwy. I tak np. Adler-Ap. stała się Apteką Pod Orłem, Alte-Ap. – Apteką Starą, Bade-Ap. – Apteką Zdrojową, a Stadt-Ap. – Apteką Miejską. W roku 1951 na mocy ustawy wszystkie apteki znacjonalizowano i ich swoiste, często bardzo stare nazwy zlikwidowano. W latach późniejszych część nazw – niekiedy po pewnych modyfikacjach (np. Apteka Pod św. Elżbietą stałą się Apteką Pod Elżbietą) – wróciła, ale masowe przywracanie lub nadawanie nazw nastąpiło dopiero po 1989 r.

Współczesne nazwy aptek dolnośląskich można podzielić na kilka różnych grup. Pierwsza informuje o jakichś cechach samego obiektu: Mała, Nowa, Pod Paprocią, Złota. Druga, znacznie liczniejsza, wskazuje na właściciela – albo ogólnie, np. Apteka Prywatna, albo mniej lub bardziej konkretnie, np. Apteka Ewa, Apteka Jagoda, Apteka Ola, Apteka Marii, Apteka u Nelli. Nazwy dzierżawcze nie zawsze mają tak czytelną strukturę. Czasem imię bądź nazwisko właściciela jest nieco ukryte – pojawia się jedynie jakiś jego fragment, np. Lilifarm (od imienia Liliana), A-Vita (od imienia Anna) czy Lorfarm (od nazwiska Lorenz). Czasem autorzy nazw tworzą różnego rodzaju kalambury i niejako ukrywają nazwisko właściciela w złożonej strukturze. I tak np. od nazwiska Różycki powstała nazwa Apteka pod Różą, od nazwiska Rajski – Apteka Rajska, a od nazwiska Słowik – Apteka pod Słowikiem. Podtypem nazw dzierżawczych są też nazwy powtarzalne, które wskazują na przynależność do sieci aptek, np. Apteka Cefarm.

Kolejna podgrupa to nazwy, które można by ogólnie określić jako topograficzne, czyli takie, które mniej lub bardziej dokładnie lokalizują obiekt. Do tej grupy należą m.in. nazwy Apteka Dolnośląska, Miejska, Nad Odrą, Osiedlowa, Świdnicka, Wrocławska. Podstawą innej grupy nazw stały się z kolei nazwy roślin, zwłaszcza leczniczych, np. Aloes, Melisa, Pod Arniką, Rumiankowa.

Na łamach „Idziemy” trzeba też podkreślić istnienie nazw zawierających imiona świętych związanych leczeniem chorób, np. Apteka św. Antoniego, św. Łukasza czy Świętych Kosmy i Damiana.

Idziemy nr 45 (631), 5 listopada 2017 r.