29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Kilka słów o bydlętach

Ocena: 0
3916

Jak to się stało, że rzeczownik bydlę przeszedł taką przemianę znaczeniową?

W jednej z najpopularniejszych kolęd, czyli „Dzisiaj w Betlejem”, znajdują się m.in. takie słowa: Pasterze śpiewają, / Bydlęta klękają, / Cuda, cuda ogłaszają. Kiedy słyszymy lub śpiewamy tę kolędę, raczej nie zwracamy uwagi na owe bydlęta, mamy zresztą wówczas przed oczami obrazy bożonarodzeniowych szopek, w których stoją figurki różnych zwierząt. A przecież dzisiaj rzeczownik bydlę bardzo rzadko jest używany w swoim podstawowym znaczeniu i odnoszony do zwierzęcia. Pierwotne znaczenie żywe jest dziś (choć też raczej nie w potocznym języku) w przypadku słowa bydło, zwłaszcza w wyrażeniu bydło domowe, ale bydlę znaczenie częściej funkcjonuje jako bardzo obraźliwy epitet, którym określa się przede wszystkim osoby niespełniające pewnych norm moralnych.

Silne dziś negatywne nacechowanie rzeczownika bydlę często wpływa na lekturę testów niewspółczesnych. Wielokrotnie podczas konkursów recytatorskich poezji Norwida słyszałem, jak uczniowie przesadnie mocno akcentują frazę z wiersza „Królestwo”, o człowieku niesamodzielnym myślowo, który W widnokrężek coraz więcej ciasny / Zakląłby się i spętał, jak bydlę. Tymczasem, choć cały kontekst wskazuje na negatywne wartościowanie takiej postawy, bydlę jest tu jeszcze neutralnym określeniem zwierzęcia; w innym tekście Norwid używa nawet zdrobnienia bydlątko. Dziś jednak, jeśli w odniesieniu do człowieka użyjemy porównania jak bydlę, rzeczywiście ma ono jednoznacznie pejoratywny sens.

Jak to się stało, że rzeczownik bydlę przeszedł taką przemianę znaczeniową (fachowo nazywaną degradacją)? Słowo to notowane jest w tekstach staropolskich od XIV w., a etymologicznie wiąże się z czasownikiem być. Pierwotnie oznaczało ono ‘miejsce, w którym się przebywa’, później zaś – ‘posiadłość, majątek, to, co jest podstawą bytu’. Z tymi znaczeniami był związany także czasownik bydlić – ‘mieszkać, przebywać’ oraz ‘zachowywać się, postępować’. Miłośnicy literatury staropolskiej na pewno pamiętają go z XV-wiecznej „Satyry na leniwych chłopów”, w której czytamy: Chytrze bydlą z pany kmiecie. Ale wróćmy do wyrazy bydlę: znaczenie ‘posiadłość, majątek, to, co jest podstawą bytu’ już w staropolszczyźnie zaczęło się zawężać, konkretyzować do ‘to co żyje, zwierzę’. W źródłach z tego okresu możemy znaleźć zaskakujące dla nas połączenia typu bydło leśne, bydło polne czy nawet bydło morskie. Kolejnym etapem tego procesu było zawężenie znaczenia do ‘hodowlane zwierzę domowe’, przy czym jeszcze w XVII w. nazwę tę odnoszono zarówno do krów i wołów, jak i do owiec, a nawet świń czy koni, co widać choćby w następujących cytatach: O tem zwierzęciu abo bydlęciu koń nazwanem czy Czemu baran ma wielkie rogi? To bydle iest zimne y wilgotne oraz połączeniach typu bydło owczarniane. Jednakże w tym samym okresie zaczęło się kształtować nowe, już współczesne znaczenie ‘rogate zwierzęta domowe’ (tak jest ten wyraz definiowany w jednym z najnowszych słowników). Bardzo dobrze tę zmianę widać chociażby w następujących cytatach z XVII i początku XVIII w.: Bydlęta, owce, konie to synowi oddaję czy: woźny ma koni parę, bydlęcia żadnego, świnię jednę.

Zawężenie znaczenia bydlęcia i bydła do zwierząt hodowlanych stało się początkiem degradacji tych leksemów. Już w XVIII w. zaczęto nimi określać negatywnie wartościowanych ludzi, np. Pyszny, będąc człowiekiem, bydlęciem się stał. We współczesnej polszczyźnie potocznej to znaczenie wyraźnie dominuje, jednakże na szczęście nie przeszkadza nam to w śpiewaniu kolęd, w których pojawiają się bydlęta.

Idziemy nr 52 (638), 24 grudnia 2017 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter