Najczęściej spotykaną, regularnie tworzoną grupę takich wyrazów stanowią niektóre formy czasowników.
Po pierwsze, czasowniki w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasu przeszłego trybu oznajmującego powinny być akcentowane na trzeciej sylabie od końca, np. zroBIliśmy, czyTAłyście, bieGAłyśmy, rozmaWIAliśmy itp.
Po drugie, tak samo należy akcentować formy 1, 2 i 3 osoby liczby pojedynczej oraz 3 osoby liczby mnogiej trybu przypuszczającego. Także w nich należy stosować akcent proparoksytoniczny, np. BIEgałbym, przeCZYtałbym, LEżałbyś, naKRZYczałbyś, recytoWAłaby, przeanalizoWAłaby, zroBIliby, przepiSAliby itp.
Po trzecie, czasowniki w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasu przeszłego trybu przypuszczającego powinny być akcentowane na czwartej sylabie od końca, np. zroBIlibyśmy, czyTAłybyście, bieGAłybyśmy, rozmaWIAlibyśmy itp.
W tym miejscu konieczne jest danie komentarza. Przywołując powyższe przykłady pisałem, że w określony sposób „należy” czy też „powinno się” akcentować. Nie są to jednak sformułowania precyzyjne. W świetle tego, co ostatnio pisałem o normie językowej i jej dwupoziomowości, należy tę kwestię uściślić. Opisywane sposoby akcentowania dawniej rzeczywiście były uznawane za jedynie poprawne. Od czasu wprowadzenia rozróżnienia normy na poziom wzorcowy i poziom użytkowy konieczne jest stosowanie ich w wypowiedziach oficjalnych. W codziennej, nieoficjalnej polszczyźnie (a więc zgodnie z normą użytkową) we wszystkich przywołanych formach można stosować akcent paroksytoniczny, a więc mówić np. czteRYsta, matemaTYka, fiZYkom, zrobiLIśmy, przeczytaŁyśmy. Takie złagodzenie zasad normatywnych pod wpływem zwyczajów akcentowych współczesnych Polaków nie ma jednak charakteru bezwzględnie obowiązujących przepisów – nadal można, rzecz jasna, także w codziennych wypowiedziach, stosować wszystkie formy nieregularne.
Pisząc o nietypowym akcencie, należy wspomnieć jeszcze o wyrazach pochodzących z języka francuskiego, w których części powinno się zachowywać tzw. akcent oksytoniczny, padający na ostatnią sylabę, ateLIER, exposÉ, foyER itp. Co istotne, w tym przypadku akcent nie zależy od typu wypowiedzi i poziomu normy i zasada ta nie został zmieniona.
Na koniec jeszcze jedno zjawisko związane z akcentem. Otóż stosunkowo często zdarza się, że dwa, a nawet trzy krótkie wyrazy stojące obok siebie mają jeden wspólny akcent, np. do DOmu, MYJ się, NIE krzycz itp. Niekiedy sposób akcentowania takich połączeń jest zależny od ich znaczenia: w utartych wyrażeniach jest odmienny niż w połączeniach doraźnych. Oto stosowne przykłady: Spojrzał na BOK swojego konia i Odłóż to NA bok; Patrzył na DÓŁ przy drodze i Zejdźmy NA dół; Idę na MSZĘ i Dał NA mszę; Na wykładzie jest kilka osób NA krzyż i Spoglądał na KRZYŻ na ścianie.
 | dr Tomasz Korpysz |
Co? Gdzie? Kiedy?
