Emocje w języku

fot.pexels.com

Tocząc z kimś rozmowę, bardzo często chcemy przecież nie tyle po prostu o czymś rozmówcę poinformować, ile raczej wyrazić swoje lub opisać czyjeś uczucia oraz poddać coś ocenie. Chociaż zatem, nierzadko z niepokojem, mówi się o emocjach w języku, problemem nie jest sama obecność emocjonalnych elementów językowych w wypowiedziach. Problemem jest to, jakie są te emocje, jak wiele ich jest oraz w jaki sposób i w jakim celu są wyrażane.

Językowe środki służące do wyrażania emocji można, ogólnie rzecz biorąc, podzielić na dwa typy. Pierwszy stanowią te, które są systemowe, skonwencjonalizowane, tzn. na stałe, niezależnie od kontekstu, można im przypisać określone emocje i wartościowanie. Rzecz jasna, mówiąc „na stałe”, mam na myśli stan współczesny polszczyzny, wyrazy zmieniają bowiem nie tylko znaczenia (o czym już na tych łamach pisałem), lecz także wartościowanie i nacechowanie emocjonalne oraz stylistyczne. Wystarczy przypomnieć, że dziś neutralny rzeczownik kobieta pierwotnie był obraźliwy, ponieważ ściśle wiązał się z podstawowym rzeczownikiem kob, który znaczył tyle, co ‘chlew’.

Wróćmy do systemowych sposobów wyrażania emocji w języku. Pierwsza ich grupa to środki fleksyjne, czyli związane z odmianą wyrazów, np. końcówka -y (-i) w niektórych rzeczownikach osobowych, typu: chuligany, chłopy, ministry, czy też charakterystyczna dla języka propagandy politycznej PRL-u, niestety wciąż się pojawiająca w mediach forma liczby mnogiej wybranych osobowych nazw własnych, typu: Michniki i Kuronie.

Druga grupa to środki słowotwórcze, czyli niektóre sposoby tworzenia nowych słów, zwłaszcza formanty, np. -isko, -yl, -ydło, -unia, tworzące wyrazy pochodne typu psisko, babsztyl, sztuczydło, babunia itp.

Grupa trzecia to środki składniowe, związane z budową zdania, np. szyk wyrazów, zdania pytające i wykrzyknikowe czy niektóre specyficzne struktury składniowe, choćby powtórzenia w rodzaju pięknie, pięknie…

Wśród skonwencjonalizowanych środków wyrażających emocje wymienia się także środki zewnątrzjęzykowe, czyli znaki interpunkcyjne (przede wszystkim wykrzyknik, znak zapytania oraz wielokropek) oraz sposób zapisu (np. wielkość i krój czcionek).

Poza wymienionymi wyżej, w wypowiedziach bardzo często stosujemy niesystemowe środki wyrażania emocji, które są doraźne, zależą od konkretnego kontekstu i to na jego potrzeby przyjmują określone nacechowanie. Można tu wymienić przede wszystkim różnego rodzaju tropy: metafory, porównania, symbole, eufemizmy, ironię itp.

Osobną grupę stanowią podstawowe językowe nośniki emocji, czyli niektóre wyrazy, ale to już materiał na osobny tekst.

Idziemy nr 49 (840), 05 grudnia 2021 r.