Tak właśnie było

Rocznica Porozumień Sierpniowych z 1980 roku to na pewno dobra okazja, aby pokazać na łamach opatrzoną ironicznym tytułem książkę „Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR” znakomitego historyka z Uniwersytetu Warszawskiego i IPN, prof. Jerzego Eislera. Ukazała się wprawdzie już trzy miesiące temu, ale czekaliśmy z jej prezentacją na taką właśnie szczególną okazję. A teraz widzimy, że także rocznica napaści niemieckiej – i sowieckiej, siedemnaście dni później – na Polskę jest taka okazją. Wtedy bowiem państwo polskie w niezależnym suwerennym kształcie przestało istnieć, a kiedy wojna – już światowa – się skończyła, nadeszły rządy pierwszych sekretarzy.

W tej sprawie prof. Eisler nie zostawia czytelnikom żadnych wątpliwości – zjawisko stopienia w jedność partii i państwa jest jedną z podstawowych cech nowoczesnych dyktatur. „PZPR od początku istnienia była monopolistyczną siłą polityczną sprawującą w Polsce władzę w sposób dyktatorski” – pisze autor. „Nie należy jednak zapominać” – podkreśla – „że Polska rządzona przez komunistów w żadnym okresie swego istnienia nie była państwem w pełni suwerennym, choć naturalnie stopień i charakter jej podległości oraz uzależnienia od Związku Radzieckiego ulegał zmianom”.

W ciągu ponad czterdziestu jeden lat istnienia PZPR na jej czele stali kolejno: Bolesław Bierut, Edward Ochab, Władysław Gomułka (najdłużej, 14 lat), Edward Gierek, Stanisław Kania, Wojciech Jaruzelski i Mieczysław Rakowski (najkrócej, siedem miesięcy). Byli nie tylko szefami partii, ale także przywódcami państwa, przynajmniej tak się zachowywali i tak byli traktowani. Każdy jednak był zupełnie inną osobowością, inne miał korzenie i wychowanie, inne doświadczenia życiowe, doświadczenia wojenne, inne relacje z przywódcami Związku Radzieckiego i inny stosunek do religii i Kościoła, co w Polsce miało znaczenie niebagatelne. I każdy był inaczej odbierany w polskim społeczeństwie.

Autor nie ukrywa, że przez wszystkie – a mówi, że było ich dwadzieścia – lata przygotowań do napisania tej książki nie zgłębił tajemnic i mrocznych wątków poprzedniczki PZPR, jaka była Polska Partia Robotnicza. W wypadku jej historii – pisze autor – „historyk niejednokrotnie jest po prostu bezradny i nie może ustalić nawet podstawowych faktów”. Zresztą, w przypadku PZPR także „istnieje niemała liczba zagadek, tajemnic, mistyfikacji, matactw i pospolitych kłamstw”, pisze prof. Eisler. I przypomina, że wiosną 1980 r. PZPR skupiała w swoich szeregach blisko 3,2 mln osób, co stanowiło ok. 15 proc. dorosłej ludności Polski. Tak, tak – tej liczby, niestety, nie da się podważyć.

Tak jak nie da się wymazać tych lat z naszych dziejów. Dlatego, wbrew niektórym opiniom, takie książki są nam niebywale potrzebne. Książka stanowi część Centralnego Projektu Badawczego IPN: Struktury i działalność Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Jerzy Eisler, „Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR”, Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2014, 576 stron.

Barbara Sułek-Kowalska Idziemy nr 35 (467), 31 sierpnia 2014 r.