Ordo Iuris, lk / Warszawa (KAI), mz
fot. Lukas Plewnia / Foter / (CC BY-SA 2.0)
Instytut przekazał 18 sierpnia w ramach konsultacji publicznych do Ministerstwa Zdrowia swoją opinię w sprawie projektu ustawy o leczeniu niepłodności. Opinia powstała w wyniku współpracy prawników z ekspertami z zakresu medycyny: prof. dr hab. med. Januszem Gadzinowskim, prof. dr hab. med. Andrzejem Kochańskim i dr hab. Andrzeja Lewandowiczem. Wykazano w niej, że projekt dotknięty jest szeregiem istotnych wad formalnych i materialnych.
Zdaniem autorów analizy, projekt ustawy o leczeniu niepłodności wymaga fundamentalnych zmian już na etapie sformułowanych założeń. Swoje wątpliwości wyliczają oni szczegółowo w kilku punktach.
Podkreślają przede wszystkim, że projekt ustawy w rażący sposób narusza zasady przyzwoitej legislacji, które powinny stanowić integralny element demokratycznego państwa prawa. Projekt jest tym samym sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP. Dlaczego? Treść proponowanej ustawy nie odpowiada tytułowi aktu normatywnego. Projekt reguluje możliwość skorzystania z procedur medycznie wspomaganej prokreacji, które, ze swej istoty, nie usuwają przyczyny niepłodności u kobiety lub mężczyzny. Techniki te zatem nie leczą, ale stanowią jedynie technologiczną „protezę” płodności – argumentują eksperci prawni z Ordo Iuris.
Ponadto, projekt powstał w oparciu o niemiarodajne szacunki, niepoparte, a nawet nieuprawdopodobnione precyzyjnymi danymi empirycznymi. Projektowane rozwiązania nie uwzględniają też aktualnej wiedzy medycznej dotyczącej metod leczenia niepłodności z zakresu endokrynologii, chirurgii i ginekologii.
Zdaniem autorów analizy, projekt ustawy o leczeniu niepłodności traktuje przedmiotowo uczestników procedur wspomaganego rozrodu, zarówno ludzi na początkowym etapie rozwoju, jak i osoby dorosłe. Narusza tym samym przepisy Konstytucji RP, Konwencji Praw Dziecka. Ignoruje też orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, odnoszące kategorię godności do człowieka od momentu poczęcia.
W opinii Ordo Iuris, projektodawcy zakładają wprowadzenie rozwiązań, które pozwalają „wikłać w procedury wspomaganego rozrodu osoby nie wyrażające na to zgody i to w sposób, który trwale będzie determinował ich sytuację prawną w przyszłości”.
Chodzi tu głównie o przepisy projektu, które dopuszczają możliwość pobrania komórek rozrodczych od dawcy niezdolnego do świadomego wyrażenia na to zgody. „Pozwala to na przedmiotowe traktowanie i eksploatację organizmu ludzkiego celem pozyskania komórek rozrodczych” – stwierdzają eksperci Ordo Iuris.
Projekt ustawy wprowadza także możliwość uzyskania zgody zastępczej sądu na rozpoczęcie procedur wspomaganego rozrodu w sytuacji, gdy mąż biorczyni nie wyraża na nią zgody. Rozwiązanie proponowane w projekcie godzi w ten sposób w jedność związku małżeńskiego, w kontekście którego Konstytucja (art. 18) chroni również macierzyństwo i rodzicielstwo – przypominają prawnicy.
Dalej, zawarta w projekcie definicja zarodka ludzkiego w jaskrawy sposób nie odpowiada współczesnej wiedzy z zakresu embriologii, biologii rozwoju oraz genetyki, jednoznacznie wskazujących na biologiczną odrębność zarodka ludzkiego jako organizmu o precyzyjnie określonej tożsamości genetycznej, która nie ulega zmianom na dalszych etapach rozwoju. Projektodawca redukuje zarodek ludzki do „zygoty” lub „grupy komórek”, które podlegają przechowywaniu, transportowi, czy wreszcie ocenie jakości. Wielokrotnie w tekście projektu użyto sformułowań: „testowanie zarodków”, „dystrybucja zarodków”. W konsekwencji, człowiek w początkowym stadium rozwoju jest traktowany na gruncie projektu jak rzecz.
Autorzy analizy Ordo Iuris stwierdzają, że projekt ustawy o in vitro zabrania wprawdzie selekcjonowania zarodków, ale tylko ze względu na płeć. Jednak i tu przewidziano daleko idący wyjątek w sytuacji, gdy selekcja miałaby służyć uniknięciu powtórzenia się choroby genetycznej w rodzinie. Jednocześnie projekt nie precyzuje, czy możliwość tej selekcji dotyczy jedynie chorób sprzężonych z płcią, czy również zaburzeń innego rodzaju związanych z chromosomami określającymi płeć. W praktyce oznacza to dopuszczalność eugenicznej selekcji obejmującej co najmniej kilkadziesiąt jednostek chorobowych, z którymi człowiek może żyć.
W projekcie nie ma żadnych ograniczeń dla selekcji dokonywanej z innych względów niż płeć (np. zespołu Downa). Projekt tworzy w ten sposób m.in. możliwość dokonywania selekcji zarodków ludzkich pod kątem czynników wywołujących niepełnosprawność. W świetle Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ rozwiązania takie traktować należy jako zabronioną dyskryminację ze względu na niepełnosprawność – przestrzegają eksperci.
Istotne wątpliwości – kontynuują autorzy analizy - budzi też wprowadzana przez projekt zasada anonimowości dawcy komórek rozrodczych. Zgodnie z projektem, osoba urodzona w wyniku dawstwa komórek rozrodczych innego niż partnerskie lub dawstwa zarodków, ma prawo zapoznać się po osiągnięciu pełnoletniości jedynie z informacjami dotyczącymi wieku i stanu zdrowia swoich genetycznych rodziców lub jednego z rodziców. Tymczasem prawo do poznania pełnej tożsamości rodziców jest konsekwencją prawa do poznania własnej osoby, które Trybunał Konstytucyjny uznaje za chronione przez polską ustawę zasadniczą. Tym samym, proponowane w projekcie regulacje rażąco naruszają konstytucyjne prawo dziecka do prawidłowo ustalonego stosunku pokrewieństwa.
Zasada anonimowego dawstwa może prowadzić także do późniejszych przypadków kazirodztwa pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi biologicznie, a poczętymi in vitro, które będą chciały zawrzeć małżeństwo (tj. pochodzącymi od tego samego biologicznego ojca, nie wiedząc jednak o tym). Konsekwencje zdrowotne takich związków są bardzo poważne. Obejmują m.in. zaburzenia rozwoju płciowego, zaburzenia płodności u potomnych, zwiększenie ryzyka ujawnienia się wad genetycznych dziedziczonych w sposób recesywny.
Przewidziana w projekcie możliwość dawstwa zarodków będzie stanowić instytucjonalne obejście przepisów o przysposobieniu, od którego niewiele się różni. O ile instytucja przysposobienia podporządkowana jest zasadzie dobra dziecka i wymaga przeprowadzenia dokładnego badania osób chcących przysposobić obce biologicznie dziecko, o tyle w wyniku dawstwa zarodków rodzicem może zostać każdy bez żadnych wstępnych badań, w tym także osoby z poważnymi chorobami psychicznymi – przestrzegają prawnicy z Ordo Iuris.
Na zakończenie, prawnicy informują, że w ramach zwyczajowej oceny tzw. skutków regulacji nie uwzględniono konsekwencji finansowych, jakie długofalowo wywoływać będzie dla systemu finansów publicznych i systemu finansowania świadczeń zdrowotnych przyjęcie projektowanych rozwiązań. Chodzi m.in. o zwiększone obciążenie finansowe i organizacyjne systemu służby zdrowia.
***
Prawnicy działający w ramach Instytutu na rzecz Kultury Prawnej „Ordo Iuris” (ład prawny) chcą angażować się w obronie tradycyjnego ładu społecznego oraz świata wartości, w których jest on zakorzeniony. „Chcemy, by prawo służyło ludziom i ich rodzinom, a nie społecznej inżynierii” - deklarują.
W ramach swej działalności Instytut przeprowadza: analizy prawa polskiego i międzynarodowego, projekty edukacyjne i mentoring dla studentów prawa oraz młodych prawników, wydaje prawnicze czasopismo naukowe, a także prowadzi doradztwo prawne i pomaga w zakresie postępowań administracyjnych i sądowych.
Dyrektorem Instytutu jest Aleksander Stępkowski, doktor habilitowany nauk prawnych, pracownik naukowy Wydziału Prawa i Administracji UW.
Co? Gdzie? Kiedy?
