Pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w czasie II wojny światowej poświęcony jest najnowszy, marcowy numer „Biuletynu IPN”.
To znakomite wprowadzenie przed wrześniową beatyfikacją rodziny Ulmów w Markowej.
Numer otwiera rozmowa Jana Rumana z Mateuszem Szpytmą, wiceprezesem IPN, a zarazem krewnym zamordowanej rodziny Ulmów. Opowiada on o sytuacji Żydów podczas wojny, a także o kontakcie z córką oprawcy niemieckiego Eilerta Diekena, odpowiedzialnego za śmierć Ulmów i ich dzieci. Co ciekawe, zbrodnia na Ulmach, choć było o niej głośno, nie zatrzymała akcji pomocy Żydom nawet w samej Markowej. O sytuacji Żydów w Warszawie i ich martyrologii, o poświęconym im pomniku, opowiada Albert Stankowski, dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego, w rozmowie z Kingą Hałacińską. O różnych aspektach pomocy niesionej Żydom w czasie II wojny światowej pisze Barbara Stanisławczyk-Żyła, dziennikarka związana z IPN. Zwraca uwagę, że 3,5 mln polskich Żydów tworzyło największe skupisko Żydów na świecie. Oficjalne dane mówią, że dzięki polskiej ofiarności przeżyło okupację hitlerowską na ziemiach polskich 100 tys. Żydów za cenę życia 100–150 tys. Polaków. A są to dane niepełne. Odwoływanie się do chrześcijańskiego sumienia było najczęstszym wytłumaczeniem, dlaczego Polacy dla ratowania często obcych Żydów decydowali się poświęcać wszystko, co mieli najcenniejszego, życie własne i własnych dzieci. Autorka zwraca uwagę, że polskie placówki dyplomatyczne w Szwajcarii (grupa Aleksandra Ładosia) uratowały ponad 3 tys. Żydów, wystawiając im paszporty do krajów Ameryki Południowej i USA.
W kolejnej części numeru historyk Paweł Kornacki pisze o życiu i śmierci Żydów w getcie białostockim (1941–1943). Największą zbrodnią niemieckich siepaczy było spędzenie tam 800 ludzi do synagogi i podpalenie jej. Pogrom i nagonka na Żydów w mieście spowodowały śmierć 2 tys. z nich. Represji nie zaprzestano, mordowano w łapankach kolejne ofiary. Także w egzekucjach ginęły tysiące Żydów. Autor pisze o codziennym życiu w getcie, konspiracji, ruchu oporu, a nawet partyzantce. Paulina Fronczak-Chruściel w tekście „Wielka szpera” opisuje okres od 5 do 12 września 1942 r., kiedy to z łódzkiego getta wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem 15 tys. Żydów – dzieci, osób starszych i niezdolnych do pracy. W tym okresie nie wolno było opuszczać terenu obozu.
Roman Gieroń pisze o pomocy żydowskim uciekinierom po aryjskiej stronie Krakowa.
W numerze także artykuły Martyny Grądzkiej-Rejak „Opór Żydów w niemieckich obozach zagłady”, ks. Jarosława Wąsowicza o ks. Michale Kubackim SDB, a także Karola Polejowskiego „Emanuel Prokesch vel Jan Baranowski”. Tekst ostatni to przyczynek do dziejów konspiracji wileńskiej w Polsce północnej w 1946 r. Do numeru dołączono wstrząsający film „Życie za życie”.
Co? Gdzie? Kiedy?
