Męczeństwo św. Mateusza

Dzieło ukazuje męczeńską śmierć św. Mateusza, który został przebity włócznią w czasie odprawiania Mszy św. Scena usytuowana została we wnętrzu świątyni w prezbiterium przed ołtarzem z wizerunkiem Ukrzyżowanego Chrystusa i korynckimi kolumnami. Na ołtarzu z zieloną zasłoną płonie świeca a zza krucyfiksu padają promienie światła rozświetlające postać św. Mateusza. Jest on ukazany bokiem, w postawie klęczącej z ramionami wzniesionymi do góry w geście modlitewnego uniesienia. Wzrok ma skierowany w stronę ukrzyżowanego Chrystusa. Ubrany jest w długą kremową szatę, przepasaną fioletową tkaniną.

Za nim znajduje się grupa pięciu żołnierzy w zbrojach i czerwonych płaszczach, z włóczniami skierowanymi w stronę świętego. Jeden z żołnierzy ukazany jest tyłem z włócznią, tuż przy plecach św. Mateusza, na głowie ma hełm z białymi i czerwonymi piórami. Tuż obok Apostoła, pomiędzy nim a żołnierzami, usytuowany jest mężczyzna, który z otwartymi ustami i przerażeniem wpatruje się w oprawców.

W lewym dolnym rogu, u stóp ołtarza, przy podwyższeniu, namalowanych zostało pięć postaci, z rozpaczą na twarzach, skierowanych ku rozgrywającej się scenie. Jedna z nich, kobieta znajdująca się najbliżej widza, przytrzymuje prawą ręką dziecko.

Kompozycja spowita jest mrokiem rozświetlanym światłem padającym z ołtarza, co tworzy kontrasty światłocieniowe i wydobywa dramaturgię sceny.

Michael Willmann ukazuje scenę, która rozgrywa się w świątyni, nawiązując do legendy i pasji opisujących działalność apostolską św. Mateusza. Najwierniej oddaje ją opis Pseudo Abdiasza, z którego korzysta śląski artysta. Autor „Historii apostolskich” przedstawia działalność Mateusza w Etiopii, gdzie miał ponieść śmierć męczeńską. Ujawnił on oszustwa dwóch magów i nawrócił króla Etiopii Eglippusa oraz królową Eufenissę. Ich córka Ifigenia została po chrzcie dziewicą poświęconą Chrystusowi. Po śmierci króla na tronie zasiadł jego brat Hirtak, który chciał ożenić się z Infigenią i na próżno liczył na pomoc i wparcie Apostoła. Rozgoryczony postawą świętego władca rozkazał swoim żołnierzom go zabić. Pseudo Abdiasz pisze: „Mateusz zatrzymał się w kościele, przy ołtarzu, na którym sprawował ofiarę ciała Chrystusa, uradował się również męczeństwem. I tak niedługo potem, gdy jeszcze się modlił z rękami wzniesionymi do góry, trabant wysłany przez Hirtaka jednym ciosem miecza dokładnie z tyłu zranił Apostoła i uczynił go męczennikiem Chrystusa”.

Obraz powstał w 1700 r. Jego fundatorem był opat Ludwig Bauch, co potwierdza monogram na obrazie z napisem „L.A.L.”, czyli „Ludovicus Abbas Lubensis”. Dzieło znajdowało się pierwotnie w ołtarzu bocznym jednej z naw kościoła w Lubiążu. W 1943 r. w wyniku wojennych zawirowań obraz został przewieziony do Lubomierza, następnie na przełomie 1944 r. i 1945 r. do Szklarskiej Poręby Średniej, w 1945 r. do pałacu Paulinum w Jeleniej Górze, a w 1952 r., już bez ram, został przetransportowany do Warszawy i umiejscowiony w kościele Wszystkich Świętych, gdzie znajduje się w ołtarzu w pierwszym przęśle lewej nawy.

W Kościele katolickim wspomnienie św. Mateusza obchodzone jest 21 września.