Dobry papież Jan

Zmarły 50 lat temu papież Jan XXIII w ciągu niespełna pięcioletniego pontyfikatu otworzył Kościół na świat współczesny.
Kim był Papież Dobroci – jak go nazywano? Urodził się 25 listopada 1881 roku jako czwarte z czternaściorga dzieci ubogiej chłopskiej rodziny z Sotto il Monte k. Bergamo. Miał 23 lata, gdy 10 sierpnia 1904 roku, po studiach w seminarium w Bergamo i Papieskim Seminarium Rzymskim otrzymał święcenia kapłańskie. Już pół roku później został sekretarzem bp. Radiniego Tedeschiego, ordynariusza Bergamo, a także wykładowcą historii Kościoła w seminarium duchownym, które niedawno ukończył. W okresie I wojny światowej służył w oddziale sanitarnym 73. pułku piechoty, był też kapelanem przy największym w Turynie szpitalu wojskowym. Po wojnie powrócił do Bergamo, gdzie został ojcem duchownym kleryków. Od roku 1920 mieszkał w Rzymie i przez pięć lat wykładał patrystykę w Papieskim Seminarium Rzymskim oraz kierował sekcją włoską Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary.

W marcu 1925 roku został arcybiskupem tytularnym Areopolis i wizytatorem i delegatem apostolskim w Sofii. W tym charakterze w sierpniu 1929 roku odbył podróż do Polski, odwiedzając Częstochowę, Warszawę, Poznań i Gniezno. W latach 1935-44 był wizytatorem, a następnie delegatem apostolskim w Turcji i Grecji. Ułatwił wtedy ucieczkę wielu Żydom, wystawiając dla nich – w imieniu Stolicy Apostolskiej – wizy tranzytowe. Pod koniec roku 1944 został nuncjuszem w Paryżu. Funkcję tę pełnił przez osiem lat, tj. do swojej nominacji kardynalskiej i objęcia stolicy patriarchalnej w Wenecji (1953). Po pięciu latach rządów w Kościele Wenecji, 28 października 1958 roku, został wybrany papieżem i przyjął imię Jan XXIII. Koronacja odbyła się 4 listopada.

NA CZELE KOŚCIOŁA

„Już sama świadomość mojej marności i znikomości zatrważa mnie. Widząc jednak w głosach, oddanych przez moich Braci Najprzewielebniejszych Kardynałów Świętego Rzymskiego Kościoła, znak woli Boga, przyjmuję dokonany przez nich wybór i nisko chylę czoło przed kielichem goryczy i jarzmem Krzyża” – mówił Jan XXIII zaraz po wyborze.

Wybór imienia był sporym zaskoczeniem, gdyż w dziejach Kościoła był już Jan XXIII (1410-15), który zaliczony został do tzw. antypapieży i zmuszony do abdykacji przez Sobór w Konstancji. Zaskoczeniem był też nowy styl bycia papieża. Przy homagium kardynałów pozwolił tylko na pocałunek pierścienia (a nie stopy i kolana, jak to praktykowane było wcześniej), a także wielokrotnie łamał surową etykietę watykańską. Skromnie zarabiającym pracownikom instytucji watykańskich podwyższył pensje o blisko 50 proc.

Najważniejszym wydarzeniem pontyfikatu Jana XXIII było jednak zwołanie i rozpoczęcie Soboru Watykańskiego II. Zamiar zwołania Vaticanum II papież ujawnił już w trzy miesiące po rozpoczęciu pontyfikatu, 25 stycznia 1959 roku w bazylice św. Pawła za Murami, gdzie uczestniczył w nabożeństwie w intencji jedności chrześcijan. W Zielone Świątki 1959 roku powołał Przedprzygotowawczą Komisję Soboru, która wysłała ponad 2800 listów do biskupów, przełożonych zakonów i katolickich uczelni z prośbą o opinie i sugestie co do kwestii, które Sobór powinien podjąć. Niemal wszyscy odpowiedzieli, a nadesłane propozycje opracowano w Kurii Rzymskiej. Później papież powołał Komisję Centralną Soboru, w której znalazł się kard. Stefan Wyszyński jako członek 10-osobowego prezydium.

W liście apostolskim Humanae salutis z 25 grudnia 1961 roku Jan XXIII wymienił cele Soboru: uczynić Kościół w większym stopniu zdolnym do uczestnictwa w rozwiązywaniu problemów, jakie stoją przed światem; sprawić, by działania Kościoła stały się bardziej skuteczne oraz przygotować drogę do jedności chrześcijan.

Po trzech latach przygotowań, 11 października 1962 roku papież otworzył Sobór słowami: „Raduje się dziś Kościół Matka nasza, bowiem dzięki szczególnemu darowi Opatrzności Bożej nadszedł tak bardzo upragniony dzień, w którym tutaj, przy grobie św. Piotra, pod opieką Najświętszej Dziewicy, której godność Bożego Macierzyństwa uroczyście dziś czcimy, rozpoczyna się Sobór Watykański II”. W soborze brało udział ponad 2,5 tys. uczestników: kardynałów, patriarchów, arcybiskupów i biskupów, opatów, prałatów i przełożonych zakonów. Papież wielokrotnie podkreślał, że Sobór jest sprawą całego Kościoła, a nie tylko zebranych na nim ojców soborowych, i zachęcał wiernych na całym świecie do modlitwy w intencji Soboru. Apel ten szczególnie podjęła Jasna Góra, gdzie stale modlono się i organizowano pielgrzymki w tej intencji.

W momencie kryzysu kubańskiego apel papieża Jana
wygłoszony 25 października 1962 r.
do prezydenta USA Johna Kennedy’ego
i szefa partii w Moskwie Nikity Chruszczowa
– i na szczęście przez nich wysłuchany
– uratował świat przed III wojną światową

W okresie pontyfikatu Jana XXIII zapoczątkowana została zmiana stosunku Kościoła katolickiego do innych wyznań chrześcijańskich i religii niechrześcijańskich. W encyklice Ad Petri Cathedram papież prosił chrześcijan niekatolików, aby pozwolili mu nazywać ich braćmi i synami. Obserwatorów niekatolików zaprosił na Sobór Watykański II.

Napisał osiem encyklik, z których najważniejsze to Mater et Magistra oraz Pacem in teris. Był pierwszym papieżem, który opuścił mury Watykanu. Odwiedził rzymskie więzienie, wizytował parafie. Pociągiem odbył pielgrzymki do Loreto i Asyżu.